Uitstapje vrijwilligers naar begraafplaats Daalseweg Nijmegen

De vrijwilligers van de Stichting Oude Kerkhof Roermond zijn dagen druk in touw geweest met de voorbereidingen van de 11e Allerzielenloop. Voordat deze avondloop over de verlichte begraafplaats van start gaat is er behoorlijk wat werk verzet om de vele monumenten van verlichting te voorzien.  Er moesten kabels gelegd worden, de route uitgestippeld en vele andere klusjes worden gedaan om te zorgen dat de Allerzielenloop vlekkeloos verloopt.

Op zaterdagavond 29 oktober hadden zich bij de Kapel in ’t Zand een kleine 100 deelnemers verzameld en na het uitdelen van de lampen ging de tocht via de processiegang van de kapel van start. Onderweg en bij de begraafplaats hebben zich nog een vijftigtal mensen aangesloten waarmee het totaal aantal deelnemers op ruim 150 kwam.

 

Via een met lantaarns verlichte route werd de tocht gelopen langs de diverse sfeervol aangelichte monumenten. Geregeld werd er stilgestaan om te luisteren naar de korte verhalen over de diverse grafmonumenten en begravenen voorgedragen door John Vaessen. Ook werden enkele muziekstukken op drie verschillende momenten ten gehore gebracht door leden van Harmonie Crescendo uit Beegden.

 

De totale rondgang over de begraafplaats nam meer dan een uur in beslag en werd om 21:00 uur met een dankwoord afgesloten. De Allerzielenloop biedt hiermee, inmiddels traditioneel, een hommage aan onze voorouders. Een historie in avondlicht.

 

Zondagmiddag 30 oktober werd de laatste gratis rondleiding van dit seizoen georganiseerd. Ruim zestig personen werden door onze gidsen rondgeleid. Wij kijken terug op een zeer geslaagd Allerzielenweekend. De belangstelling voor onze prachtige begraafplaats neemt nog steeds toe. Het prachtige warme weer zal zeker ook een boost  gegeven hebben.

De Stichting Oude Kerkhof dankt alle bezoekers voor de belangstelling en alle vrijwilligers voor hun inzet.

Voor meer foto’s:

https://photos.app.goo.gl/YHzQdErF9bcpnynZ7

 

‘ALLERZIELENLOOP’

Op zaterdagavond 29 oktober 2022 start om 19.30 uur de traditionele ‘Allerzielenloop’ met het uitreiken van enkele stormlampen aan de deelnemers op de parkeerplaats vóór de Kapel in ‘t Zand. Iedereen die mee wilt lopen wordt uitgenodigd op dat tijdstip aldaar aanwezig te zijn. Om 19.45 uur vertrekt de stoet in stilte via de processiegang in de kapel, naar de hoofdingang van de begraafplaats. Op de begraafplaats zijn lantaarns geplaatst langs de paden van de route. Diverse locaties worden die avond van binnen of van buiten aangestraald, zodat een gedeelte van de begraafplaats feeëriek verlicht is. Gedurende de wandeling zijn er enkele muzikale intermezzo’s op diverse plekken. De begraafplaats is dit jaar uitsluitend (deels) verlicht op zaterdagavond 29 oktober 2022.

BISSCHOPPELIJKE KAPEL EN CRYPTE

De Bisschoppelijke grafkelder, benevens de er boven gelegen kapel en de Stoltzenbergkapel worden op maandag 31 oktober, dinsdag 1 november (Allerheiligen), van 12:00 uur tot 17:00 uur en woensdag 2 november (Allerzielen) van 08:00 uur tot 17:00 uur voor het publiek opengesteld. Op zaterdag 29 oktober is zowel de Bisschoppenkapel alsook de Stolzenbergkapel verlicht van binnenuit.

 

RONDLEIDING

Dit onderdeel van de Allerzielenactiviteiten op ‘den Aje Kirkhaof’ start zondag 30 oktober om 13.00 uur met de laatste gratis algemene rondleiding van dit jaar georganiseerd door Stichting Oude Kerkhof. De twee uur durende wandeling begint om 13:00 uur met een korte presentatie over de ontstaansgeschiedenis van de historische monumentale begraafplaats in zaal ‘Aad Remunj’, Herkenbosscherweg 10, schuin tegenover de begraafplaats. Alle vijf geloofsgedeelten op de begraafplaats zullen vervolgens bezocht worden. Info: www.oudekerkhofroermond.nl

 EUCHARISTIEVIERING

Ter afsluiting van de Allerzielenactiviteiten op het Oude Kerkhof zal op
woensdag 2 november (Allerzielen) om 08.00 uur s’ morgens de jaarlijkse traditionele Eucharistieviering in de Bisschoppenkapel plaats vinden, aansluitend gevolgd door een kort gebed in de crypte. De Heilige Mis en gebed, waarbij iedereen welkom is, wordt opgedragen ter intentie van alle op de begraafplaats rustende overledenen in het algemeen en de overleden bisschoppen in het bijzonder. De Heilige Mis zal dit jaar wegens ziekte van bisschop Harrie Smeets opgedragen worden door hulpbisschop Everard de Jong. Aanmelden voor de diverse onderdelen is niet nodig.

 

Duurzaam duurt het langst

Het thema voor de Open monumentendagen 2022 is duurzaamheid. Een thema waarmee je allerlei kanten op kunt. De website van het genootschap voor onze taal meldt het volgende:

 Duurzaam betekende letterlijk ‘geschikt om te duren’, oftewel ‘weinig vergankelijk’, ‘lang meegaand’, ‘lang aanhoudend’.

De definitie is in de verleden tijd geschreven omdat het begrip duurzaam inmiddels een veel ruimere betekenis heeft gekregen. Wij houden het wat ons betreft vooral op ‘lang meegaand”. Een omschrijving die voor het Oude Kerkhof zonder meer van toepassing is.

Op zaterdag 10 september is het kerkhof wel de hele dag toegankelijk tot zonsondergang maar zijn er geen gidsen aanwezig. Op zondag 11 september vindt de tweede door de Stichting Oude Kerkhof aangeboden gratis rondleiding in 2022 plaats. Gedurende de twee uur durende rondleiding zullen alle vijf geloofsgedeelten en daarmee markante laatste rustplaatsen en locaties van dit rijksmonument worden bezocht.
Het is niet alleen een plek waar een enorme hoeveelheid genealogische informatie zichtbaar is, maar ook het tastbare overblijfsel van een verdwenen samenleving. Hier liggen in de meest letterlijke zin van het woord de Roermondenaren die tussen 1750 en 1950 de historie van de stad medebepaald hebben. Daaronder bevinden zich niet alleen geestelijken, politici, leden van de rechterlijke macht, edelen, industriëlen en middenstanders, maar ook kunstenaars, medici, notarissen, architecten, stadsfiguren en kermisexploitanten. Vele graven herinneren bovendien aan de Tweede Wereldoorlog die vooral op het joodse gedeelte in het bijzonder gekenmerkt worden. Het is die dag onder meer mogelijk de crypte van de bisschoppenkapel te bezoeken, evenals andere grafkapellen die voor deze gelegenheid opengesteld zullen worden.

Open monumentendagen

Het Oude Kerkhof maakt deel uit van het Kapeller kwartier, een samenwerkingsverband van de diverse monumenten in de wijk. De Kapel in ’t Zand, Het Kruiswegpark, De Galgenberg en de Kepelse Meule zijn de andere locaties. Het kruiswegpark is het weekend van 10 en 11 september geopend en toont het traditionele bloementapijt, de kruisgang van de Kapel in ’t Zand is gedurende de dag opengesteld en de kapel (kerk) van 14:00 tot 17:00 uur, de Galgenberg is zoals altijd de hele dag te bezoeken. De Kepelse Meule is helaas gesloten tijdens het Open monumenten weekend. Alles is op loopafstand. Laat u verrassen tijdens een rondgang door de buurt.

‘De bomen op het gras staan wijd uiteen.

Hier liggen de getelden, steen aan steen.

Zij houden zich stil in het ruisende licht

De onderkant van bomen boven hen gericht.’

Met deze regels uit een gedicht van de Amsterdamse dichter Christiaan Johannes van Geel opent het boek over de begraafplaats Daalseweg in Nijmegen. Auteur Wim Desserjer, geboren in Roermond in 1946, ontleent hier ook de titel van zijn boek aan. “Hier liggen de getelden steen aan steen” werd op vrijdag 24 juni 2022 in de Lutherse Kerk in Nijmegen gepresenteerd aan het publiek. Burgemeester Bruls van Nijmegen nam het eerste boek in ontvangst.

Burgemeester Bruls met Wim Desserjer

Burgemeester Bruls met Wim Desserjer

Na een lange carrière in onder meer het onderwijs, ontwikkelingswerk en onderzoeker aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, raakte Wim na zijn pensionering geïnteresseerd in de funeraire geschiedenis van de begraafplaats Daalseweg waar hij vlakbij woont. Vanaf 2010 raakte hij betrokken bij de Stichting In Paradisum, als bestuurslid en hij verzorgde diverse publicaties over begraafplaats Daalseweg en de gesloten begraafplaats Neerbosch.

Als geboren Roermondenaar nam hij in 2018 deel aan een rondleiding over het Oude Kerkhof Roermond waar ook zijn voorouders liggen begraven. Hij nam hier kennis van het boek “Dood, maar niet vergeten” van John Vaessen en op dit moment werd het zaadje geplant om uiteindelijk te komen tot een eigen uitgave van een boek over de begraafplaats Daalseweg in Nijmegen. Het resultaat mag er zijn.

De begraafplaats Daalseweg heeft een vergelijkbare geschiedenis met het Oude Kerkhof Roermond. Ingewijd werd de begraafplaats in 1885, exact 100 jaar na de Roermondse dodenakker. Saillant detail is dat Pierre Cuypers ook een ontwerp had ingediend, maar dit werd afgewezen. De Daalseweg is een uitsluitend katholieke begraafplaats in tegenstelling tot Roermond dat een scheiding van meerdere religies kent. Ook de Daalseweg werd, net als Roermond in 1948, gesloten en met opheffing bedreigd, raakte in verval tot ook hier vrijwilligers zich het lot aantrokken. Door de jaren heen is wel een en ander gesloopt en geruimd. De laatste 25 jaar is veel gerestaureerd en hebben talloze vrijwilligers ervoor gezorgd dat de prachtige begraafplaats voor het nageslacht bewaard is gebleven. Ook deze dodenakker is de laatste rustplaats van vele bekende en onbekende Nijmegenaren zoals de architect Oscar Leeuw, Roermondenaar van geboorte, de Familie Dreesman, de 300 slachtoffers van de bombardementen op Nijmegen in februari 1944 en de vermoorde Nijmeegse activist Louis Sévèke.

Op 24 juni 2022 werd onder grote belangstelling het prachtige boek gepresenteerd. Rob Jaspers, journalist en schrijver presenteerde de avond. Achtereenvolgens werden de eerste exemplaren uitgereikt aan Burgemeester Bruls, Pepijn Oom van de Stichting In Paradisum en John Vaessen auteur van “Dood, maar niet vergeten”. Het prachtige boek is vormgegeven door Sjoerd de Vos onder redactie van Loes Heiligers.

 

 

Schrijver Wim Desserjer met John Vaessen

 

Foto's Coen in Het Panhuis

Wij willen als bestuur en vrijwilligers van de Stichting Oude Kerkhof auteur Wim Desserjer en Stichting In Paradisum van harte feliciteren met het resultaat en zijn verheugd dat wij ooit als voorbeeld en inspiratie hebben gediend. Het boek is te bestellen bij de Stichting In Paradisum Nijmegen. De begraafplaats is een bezoek meer dan waard.

Donderdag 23 juni brachten een vijftigtal leerlingen van groep 8a en 8b met begeleiders van basisschool ‘Aan de Roer’ onder ideale weersomstandigheden een bezoek aan het Oude Kerkhof. De vijf groepen waren reeds op school door de jufs Daniëlle en Petra  ingedeeld. Na aankomst per fiets werden de groepen door Resi, Brigitte, Renée, Mart en John gedurende anderhalf uur rondgeleid over de monumentale dodenakker. Op maandag 20 juni hier aan voorafgaand waren de leerlingen middels een gastles op school reeds geïnformeerd over de ontstaansgeschiedenis van de begraafplaats, zodat ze in theorie al redelijk op de hoogte waren, van hetgeen ze tijdens de rondleiding zouden tegenkomen. Wederom bleek dat, zeker wat scholen betreft, informatie vooraf aan een rondleiding uitermate nuttig is. Kennis die opgedaan is tijdens zo’n les, komt door de leerlingen op de begraafplaats vaak spontaan ter sprake bij de uitleg door een rondleider op de diverse locaties. Voor John Vaessen was dit zijn laatste gastles op scholen. In het verleden heeft hij diverse scholen in Roermond en omgeving bezocht teneinde de aandacht op het Oude Kerkhof te vestigen. Renée Sarton zal met ingang van het nieuwe schoolseizoen zijn taak overnemen. In nauwe samenwerking met bestuurslid Maurice Heemels, een stagiaire van Fontys Lerarenopleiding Sittard en Renée Sarton zal er een op de begraafplaats afgestemd leerplan ontwikkeld worden voor het basis-en vervolgonderwijs. Meer informatie hierover volgt binnenkort.

Op het einde van de rondleidingen hadden de leerlingen voor John nog een aangename verrassing in petto. Als dank voor de gegeven les op school ontving hij een door hen gemaakte tekening, voorstellende zijn uitleg bij het ‘graf met de handjes’. Bovendien daarbij vergezeld van handgeschreven reacties van alle deelnemers, betreffende zowel de gastles alsook de rondleidingen. Een gebaar dat door John zeer op prijs gesteld werd.

Zoals vermeld zal Renée in de toekomst de relatie met de diverse scholen voortzetten. Wij wensen haar daarbij heel veel succes!

Nadat vanwege alle covid-beperkingen de herdenkingen niet openbaar gehouden konden worden zal Rode Kruis-medewerker Theo Stroucken dit jaar weer publiekelijk herdacht worden op 4 mei om 18:00 uur op het Oude Kerkhof Roermond. Op initiatief van het Rode Kruis afdeling Roermond wordt er bij het graf van Theo Stroucken stilgestaan bij het tragisch overlijden van hem.

Theo Stroucken werd op 19 januari 1945 tijdens een hulpverleningsactie in een woning aan de Kapellerlaan dodelijk getroffen door een granaataanval. Een scherf doorboorde zijn helm en dit werd hem fataal. Saillant detail is dat hij deze dag een dienst overgenomen had van een zieke collega. Sedert vele jaren wordt Theo speciaal herdacht op 4 mei door de afdeling Roermond van het Rode Kruis.De helm die hij droeg staat ook afgebeeld op de grafsteen en dit detail maakt dit graf uniek in Nederland. Het is het enige graf dat in Nederland nog bestaat met deze symboliek. Zijn graf heeft onlangs een opknapbeurt gehad op initiatief van vrijwilligers van de Gemeente Roermond die werkzaam zijn op het Oude Kerkhof.

De herdenking start om 18:00 uur en is openbaar toegankelijk

 

Naamplaat op het graf van Theo Stokken

Foto van de naamplaat op het graf van Theo Stroucken in de sneeuw

De wens om alle Stolpersteine, die in Roermond geplaatst zijn, voor 4 mei 2022 te documenteren middels een nieuwe website van het Gemeente Archief Roermond is gerealiseerd.

Een Stolperstein, letterlijk vertaald struikelsteen, is een speciale straatsteen als persoonlijke herinnering aan de Jodenvervolging door het Naziregime in de Tweede Wereldoorlog. De bovenkant van deze speciale stenen zijn afgedekt met een bronzen plaatje met de naam en levensdata van de slachtoffers. Zij worden geplaatst in de stoep voor de woning waar de personen woonden voordat zij afgevoerd werden naar diverse kampen in Europa om daar op vreselijke wijze vermoord te worden. De Stolpersteine zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (1937). Vanaf 1993 zijn deze stenen in steeds meer Europese steden te vinden en zijn allemaal op dezelfde manier uitgevoerd.

Op het (nieuwe) Joodse deel van het Oude Kerkhof herinneren sommige grafstenen wel aan de namen die ook op de diverse Stolpersteine staan. Uiteraard liggen geen van deze slachtoffers hier omdat zij niet terugkeerden. Voorouders waren hier vaak al eerder begraven en uiteraard ook een enkel nageslacht. Sommige namen van de niet teruggekeerde Joodse mensen zijn nadien op de matseva’s, de Joodse aanduiding van grafsteen, geplaatst ter herinnering. Op de binnenplaats van de Joodse Synagoge zijn alle namen van de Roermondse Joodse slachtoffers op een gedenksteen te lezen.

In samenwerking met Jac Lemmens en Gerard van der Garden van het Gemeente Archief hebben Hein van der Bruggen, onlangs gepromoveerd op de geschiedenis van Joods Roermond, en John Vaessen, onderzoeker en schrijver van ons prachtige boek “Dood maar niet vergeten”, al deze namen op deze Stolpersteine voorzien van achtergrondinformatie. Het resultaat is bijeengebracht op de nieuwe website. Overzichtelijk gerubriceerd zowel op naam alsook op adres. In de toekomst zal het ook mogelijk zijn om een speciale “themarondleiding” te boeken. Hier wordt momenteel hard aan gewerkt.

Link naar de website

Foto’s gemeente Archief Roermond

Leo Baer, zijn vrouw Flora Salomon en hun zoon Rolf Helmut Baer woonden in de Dr. Leursstraat 8. In 1943 werd Flora Baer-Salomon voor de bevalling van haar 2e zoon Ruben Sally Hendrik opgenomen in het Laurentiusziekenhuis in Roermond. Tijdens een razia werden vader en zoon Baer gearresteerd, afgevoerd en vermoord. Ruben Baer overleed na de bevalling, slechts enkele dagen oud. Hij ligt begraven op het Joodse deel van de begraafplaats.
Met medewerking van het ziekenhuispersoneel heeft Flora vervolgens kunnen onderduiken maar werd later alsnog, na verraad, opgepakt. Ze heeft de oorlog overleefd en emigreerde naar de Verenigde Staten.

Na 2 jaar dat deze rondleiding niet door kon gaan organiseert de Stichting Oude Kerkhof op Zondag 1 mei de jaarlijkse WO II rondleiding op het Oude Kerkhof te Roermond, waarbij diverse locaties en laatste rustplaatsen van gesneuvelde geallieerden, verzetslieden en (burger)oorlogsslachtoffers bezocht zullen worden. De start is om 13.00 uur met een korte voorbeschouwing in zaal ‘Aad Remunj’, Herkenbosscherweg 10, schuin tegenover de begraafplaats.

De rondleiding, die verzorgd wordt door gidsen van de stichting, voert de bezoeker onder meer langs graven van diverse oorlogsslachtoffers uit Roermond en de laatste rustplaatsen van een aantal verzetsstrijders. Er zal ook stilgestaan worden bij het nog relatief jonge monument waar de veertien met Kerstmis 1944 gefusilleerde Roermondenaren begraven geweest zijn, evenals de slachtoffers die zijn omgekomen ten gevolge van de bombardementen in oktober en november 1944.

Aandacht zal er eveneens zijn voor de grafjes van kinderen die ten gevolge van de evacuatie, begin 1945, overleden. De plek waar 160 gesneuvelde Duitse militairen hun voorlopige rustplaats gekregen hebben (het ‘Pruusseböske’) zal eveneens bezocht worden. Bij de eregraven van Britse en Canadese vliegtuigbemanningsleden zal verteld worden over het neerstorten van hun machines.

Tenslotte is er ook aandacht voor de nieuwe joodse begraafplaats. Totaal 85 joodse inwoners van Roermond zijn ten gevolge van de Holocaust naar concentratiekampen getransporteerd. Vele namen op de grafstenen herinneren aan familieleden die na hun deportatie niet meer zijn teruggekeerd.

Deelname aan deze éénmalige jaarlijkse themarondleiding die twee uur zal duren, bedraagt vier euro per persoon. De wandeling is minder geschikt voor jonge kinderen. Vooraf aanmelden is niet nodig, tijdig aanwezig zijn is aan te bevelen.

Bezoek aan de Joodse begraafplaats door Milly Horowitz  (80) uit Israël

Woensdag 9 maart j.l. bezocht de 80-jarige Joodse Milly Horowitz-Steinberg uit Israël de Joodse begraafplaats op het Oude Kerkhof. De aanleiding tot haar bezoek was het overlijden van haar katholieke Nederlandse partner met wie zij 33 jaar lief en leed gedeeld heeft. Met hem woonde ze gedurende die tijd deels in Valkenburg, deels in de Israël.

 

De levensloop van Milly Horowitz mag opmerkelijk genoemd worden. In 1942 werd zij geboren in Den Haag. Haar biologische  vader Sulem Steinberg heeft ze nooit gekend. Hij werd kort ná haar geboorte in Auschwitz vermoord. Om haar bijna één jarig dochtertje Milly voor deportatie naar een vernietigingskamp te behoeden, heeft  moeder Liebe Steinberg-Baumfeld haar middels een vooropgezet plan in Dordrecht ‘te vondeling’ laten leggen vóór het  huis van een betrouwbaar katholiek echtpaar, dat in het complot betrokken was. Op deze manier zou haar Joodse identiteit verborgen blijven en Milly ‘Arisch’ opgroeien. Ná de oorlog eiste haar moeder echter haar dochter van de pleegouders, die Milly intussen hadden laten dopen, op. Haar moeder verbrak daarop het contact met de pleegouders en zou tot haar dood ten opzichte van Milly zwijgen over het feit dat ze haar te vondeling had laten leggen. Pas in 1995, 53 jaar ná haar geboorte zou Milly, via het Dordtse bevolkingsregister, achter de waarheid van dit lang verborgen geheim komen.

 

In 1947 hertrouwde Milly’s moeder te Roermond met de uit Warschau afkomstige Simon Juda Wollheim. Het gezin vestigde zich in een pand aan de Kruisherenstraat 30. In Roermond bezocht Milly de protestantse school gelegen naast de Nederlands Hervormde kerk aan de Minderbroederssingel en volgde op de woensdagmiddag de wekelijkse Joodse les in de synagoge.  Als enige Joodse leerlinge van haar klas bezocht ze de MULO bij de Ursulinen van de Sint Salvatorschool aan de Zwartbroekstraat. Vervolgens volgde ze lessen aan plaatselijke Rijks HBS.  Toen ze zestien was werd ze door haar ouders naar de Joodse HBS in Amsterdam gestuurd.

In 1960 vertrok ze, achttien jaar oud, naar Londen. Hier trad ze een jaar later in het huwelijk met de Brit Joseph (Joe) Horowitz. Uit dit huwelijk, dat na 26 jaar beëindigd werd , werden drie kinderen geboren. Haar stiefvader Simon Wollheim en moeder Liebe Baumfeld zijn in1964 naar Haifa geëmigreerd en daar overleden. Sinds 2005 woont Milly in Netanya (Israël) waar haar drie kinderen en inmiddels zes  kleinkinderen, die in Israël en Londen wonen, haar vaak komen bezoeken.

Op 6 september 2006 werd op initiatief van Milly Horowitz-Steinberg in de Roermondse synagoge aan de Hamstraat in haar bijzijn postuum de Yad Vashem onderscheiding uitgereikt aan haar  katholieke pleegfamilie.

Bij haar bezoek aan Roermond werd Milly in gezelschap van haar dochter, begeleid door John Vaessen, die op verzoek van  de redactie van het  jaarboek ‘Spiegel van Roermond’ een biografie over het leven van Milly Horowitz heeft geschreven. Na diverse locaties bezocht te hebben die een rol gespeeld hebben tijdens Milly’s jeugdjaren in Roermond, werd de Joodse begraafplaats bezocht. Hier  legde zij volgens Joods gebruik steentjes op diverse laatste rustplaatsen, onder meer bij de families Goudsmit, Lehmann en Cardozo die zij goed gekend heeft. Ook bezocht zij het graf van de eerste echtgenote van haar stiefvader, Amelia Weinberg die in1942 in Roermond een natuurlijke dood stierf.

Eerder die dag overhandigde John Vaessen in de synagoge namens  auteur Hein van der Bruggen, die helaas wegens Corona niet aanwezig kon zijn, aan Milly een exemplaar van zijn proefschrift ‘Aspecten van Joods leven in Roermond en Midden-Limburg 1275-2018’. Namens de Stichting Oude Kerkhof ontving Milly op de begraafplaats het boek ‘Dood, maar niet vergeten’. (Foto’s Vincent Loozen). De presentatie van de biografie van Milly Horowitz-Steinberg in de ‘Spiegel van Roermond 2023 ’ zal plaats vinden in december 2022.